बर्दगोरिया । कैलालीको बर्दगोरिया गाउँपालिका वडा नम्बर १ मा पशुमा कृत्रिम गर्भाधान सम्बन्धि सरोकारवाला संग बिहीवार एकदिने अन्तरक्रिया कार्यक्रम सम्पन्न भएको छ ।

पालिकाको पशु सेवा शाखाको आयोजनामा भएको कार्यक्रममा ६ वटै वडाका वडा अध्यक्षहरु, वडा सदस्यहरु सहित सरोकारवाला निकायको उपस्थिति रहेको थियो । वडा नम्बर १ का अध्यक्ष मिथुन गौतमको सभाध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा प्रमुख अतिथिका रूपमा पालिका उपाध्यक्ष गणेश राज गिरि (लालदिप) रहेका थिए ।

कार्यक्रममा पालिका उपाध्यक्ष गिरिले यहाँका किसानको वृद्धि विकास र आर्थिक लाभका लागि यो कार्यक्रम निकै महत्त्वपूर्ण भएको हुँदा यसलाई पालिकाको ६ वटै वडाबाट शेवा प्रदान गर्न सके कार्यलाई र लक्ष उपलब्धिमुलक हुने बताए । उनले बेरोजगारीको अन्त्य र आर्थिक विकासको अब एकमात्र विकल्प कृषि र पशुपालन भएको हुँदा यसप्रति सबै सरोकारवाला निकाय गम्भीरतापर्ूवक लाग्नुपर्ने बताए ।

कृत्रिम गर्भाधानबाट पशुको नश्ल सुधार हुने र कृषकलाई आर्थिक लाभ पनि हुने भएकाले यसबारे जानकारी दिन कार्यक्रम गरिएको पशु शाखा प्रमुख जय प्रसाद कोइरालाले बताए । पशुमा गरिने कृत्रिम गर्भाधानले पशुको जातीमा पनि सुधार ल्याउन सकिने भएकाले कृत्रिम गर्भाधान महत्त्वपूर्ण भएको उनले बताए । आफूले चाहे अनुसारको उन्नत जातको पशुको उत्पादन हुने, छिटो, सजिलो र दूधको उत्पादनमा वृद्धि हुने भएकाले किसानको निम्ति कृत्रिम गर्भाधान प्रक्रियामा निकै आकषिर्त भएको बताए ।

कार्यक्रमका सहभागीलाई क्षेत्रीय पशु पन्छी एवम् रोग अन्वेषण प्रयोगशाला धनगढीका डा. नरेश प्रशाद जोशीले प्रशिक्षण दिएका थिए । सो क्रममा उनले कृत्रिम गर्भाधान भनेको के हो ? यसबाट किसानलाई हुने फाइदा ,पशुपालनमा देखा पर्ने रोग, तिनको निदान लगाएतका बारेमा जानकारी दिएका थिए ।

कृत्रिम गर्भधान गर्दा स्थानीय गाईमा दूध बढ्ने र गाईले जन्माएको बाच्छा-बाच्छी उन्नत जातका हुने, थोरै विर्यबाट धेरै गाईलाई प्रजनन गराउन सकिने, बहरबाट लाग्ने र सरुवा रोगबाट बच्न सकिने जस्ता फाइदा हुने गर्दछ ।

कार्यक्रममा बोल्दै बर्दगोरिया ६ का वडा अध्यक्ष रामकृष्ण डगौरा थारुले वैज्ञानिक कृषि प्रणाली अन्तर्गत कृत्रिम गर्भाधानको विधि पनि एक मानिएको बताए । उनले नेपाल सरकारले सञ्चालनमा ल्याएको यो प्रविधिलाई स्थानीय निकायहरुले राम्रो सम्बोधन गरि अगाडि बढे किसानलाई निकै फाइदा पुग्ने बताए । प्रविधिलाई आम कृषकहरु समक्ष पुर्याउनका लागि कृषकहरुसँगको समन्वय, छलफल, यसको आवश्यकता, महत्व र सल्लाह, सुझावको आवश्यकता पर्ने बताए ।

कार्यक्रमको समापन गर्दै वडा नम्बर १ का अध्यक्ष /कार्यक्रमका सभाअध्यक्ष मिथुन गौतमले व्यवसायिक हिसाबले आम किसानले यसको महत्त्व र फाइदाका बारेमा आवश्यक जानकारी नपाउदा समस्या पर्ने गरेको बताए ।

काठमाडौँ । असार १५ गते हरेक वर्ष आउँछ र जान्छ । सरकारले विसं २०६१ देखि हरेक वर्ष धान दिवस मनाउँदै आएको छ सोही दिनको छेको पारेर ।

मुलुक कृषिप्रधान भएकाले पनि त्यसको महत्त्व दर्शाउन र धानको सर्वव्यापकता फैलाउनका लागि यो दिवस मनाउने गरिएको हो । हरेक वर्ष धान रोप्ने खेत क्रमशः घट्दै गएको छ । मलिलो र बढी उब्जनी हुने फराकिला फाँटमा आजकल धान होइन, कङ्क्रिटका जङ्गल बढ्दै गएको छ ।

खेती गर्नेको आत्मसम्मान समेत बढ्न सकेको छैन । सोही कारण हरेक दिन विदेशिने युवाले पठाउने विप्रेषण खर्चबाटै चामल आयात हुने गरेको छ । भन्सार विभागले हरेक महिना सार्वजनिक गर्ने विवरण हेर्ने हो भने नेपालको परिचयमा समेटिएको ‘कृषि प्रधान देश’ भन्ने विशेषण पनि अब जिस्क्याएजस्तो हुन थालेको छ ।

नेपालको कूल ग्राहस्थ उत्पादन (जिडीपी)मा कृषि क्षेत्रको योगदान २७ प्रतिशत बराबर रहेको विवरण केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागले सार्वजनिक गरेको छ । हरेक वर्ष कृषि क्षेत्रको विकासका लागि भनेर गरिएको खर्चसमेत वास्तविक किसानले पाउन नसकेको अवस्था छ ।

सोही अवस्थालाई ध्यानमा राखेर सरकारले आगामी आवको बजेटमा कृषि क्षेत्रलाई प्रमुख प्राथमिकतामा राखेको हो । किसानको आत्मसम्मान बढाउने कार्यक्रमसमेत बजेटमा स्पष्ट व्यवस्था गरिएको छ तर मुलुकलाई कृषिमा आत्मनिर्भर बनाउने विषय केवल नारामै सीमित छ । मुलुकमा कृषि उपजको आयात बढ्दो देखिएको छ । खाद्यान्न आयातमा मुलुकको अर्बौँ रकम बाहिरिरहेको तथ्याङ्क सार्वजनिक भएको छ ।

भन्सार विभागले सार्वजनिक गरेको विवरणअनुसार मुलुकबाट जेठ मसान्तसम्म प्रमुख खाद्यान्न आयातमा अर्बौँ रकम बाहिरिएको छ । विभागका अनुसार चालु आर्थिक वर्षको जेठ मसान्तसम्म रु २७ अर्ब १२ करोड एक लाख २३ हजार मूल्य बराबरको ४९ करोड ३० लाख ८१ हजार ८०३ केजी चामल आयात भएको छ । त्यसबाट सरकारले रु दुई अर्ब ५४ करोड ९२ लाख ८२ हजार बराबरको राजस्व सङ्कलन गरेको छ । भारतबाट मात्रै रु २६ अर्ब ९३ करोड २९ लाख १० हजार मूल्य बराबरमा ४९ करोड छ लाख ८६ हजार ९३५ केजी चामल आयात भएको छ ।

त्यस्तै मुलुकमा रु १५ अर्बभन्दा बढीको धान आयात भएको छ । विभागका अनुसार चालु आवको पहिलो ११ महिनामा रु १५ अर्ब ९२ करोड ११ लाख ७७ हजार मूल्य बराबरको ५४ करोड दुई हजार १८० केजी धान आयात भएको छ । त्यसबाट सरकारले रु ७९ करोड ८० लाख ८७ हजार बराबरको राजस्व सङ्कलन गरेको छ । त्यस्तै धानको बीउमात्रै रु ८७ करोड पाँच लाख ७२ हजार बराबरको कूल ५१ लाख १५ हजार ३० केजी आयात भएको छ ।

सोह्र अर्बको मकै आयात

विभागले सार्वजनिक गरेको विवरणमा मकैको आयातमा समेत अर्बौँ रकम बाहिरिएको देखिन्छ । नेपालको हावापानी अनुकूल रहने मकैखेती व्यावसायिक बन्न नसक्दा यस्ता खाद्यान्नमा अर्बौँ रकम विदेशिने गरेको हो । विभागको विवरणअनुसार चालु आवको जेठ मसान्तसम्म रु १६ अर्ब बढीको मकै आयात भएको देखिन्छ ।

कूल ४७ करोड ५७ लाख ७३ हजार ११३ केजी मकै सो अवधिमा नेपाल भित्रिएको छ । त्यसको लागत मूल्य मात्रै रु १६ अर्ब ७५ करोड ३९ लाख ६२ हजार बराबर रहेको छ । यसैगरी सोही अवधिमा एक करोड ४९ लाख ७३ हजार १९६ केजी मकैको बीउ आयात भएको छ । त्यसको लागत मूल्य रु एक अर्ब आठ करोड १० लाख २५ हजार बराबर छ । मकै तथा यसको बीउको आयातबाट सरकारले रु ९३ करोड ३० लाख २२ हजार बराबरको राजस्व सङ्कलन गरेको छ ।

पाँच अर्बको गहुँ आयात 

विभागको विवरणअनुसार गहुँको आयात पनि उस्तै छ । एघार महिनाको अवधिमा मात्रै रु पाँच अर्ब ६३ करोड नौ लाख ४५ हजार बराबरको १७ करोड पाँच लाख १७ हजार ९७३ केजी गहुँ आयात भएको छ । त्यस्तै कोदोको बीउ ११ लाख ४४ हजार ५४२ केजी रु तीन करोड ८२ लाख ६६ हजार मूल्य बराबरको आयात भएको छ ।

यस अवधिमा एक करोड ७९ लाख २५ हजार ६०९ केजी बराबरको जौ रु एक अर्ब २१ करोड ८६ लाख ४८ हजार मूल्य बराबरमा आयात भएको छ । त्यस्तै रु तीन करोड ८२ लाख ६६ हजार मूल्यमा ११ लाख ४४ हजार ५४२ केजी कोदो आयात भएको छ । विभागका अनुसार यस अवधिमा रु १८ लाख २७ हजार मूल्यमा २७ हजार १२९ केजी फापर आयात भएको छ । रासस

सुदूरपश्चिम । रोपाइँ गर्न पुग्ने गरी वर्षा नभएपछि सुदूरपश्चिम प्रदेशमा धान बालीको खेती गरिने ६० प्रतिशत जग्गामा अझै धान रोपाइँ हुनसकेको छैन ।

आकाशको पानीको भरमा रोपाइँ गर्नुपर्ने खेतमा यस वर्ष पर्याप्त वर्षा नभएपछि धेरै जग्गामा अझै रोपाइँ हुन नसककेको हो । सिँचाइको भरपर्दो सुविधा पाउन नसकेका धेरै किसान आकाशको पानीको भरमा धान रोपाइँ गर्ने गर्छन् । आजसम्म प्रदेशमा धानखेती गरिने क्षेत्रफलको जग्गामध्ये ४० प्रतिशतमा मात्रै रोपाइँ सकिएको कृषि निर्देशनालय दिपायलले जनाएको छ । सबैभन्दा बढी धान उत्पादन हुने कैलाली जिल्लामा आजसम्म ३० प्रतिशत जग्गामा मात्र रोपाइँ हुनसकेको छ । यस्तै कञ्चनपुरमा ४५ प्रतिशत जग्गामा रोपाइँ भएको छ ।

“यसपालि कैलाली र कञ्चनपुरमा रोपाइँ गर्न ढिला भैसक्यो”, निर्देशनालयका निर्देशक यज्ञराज जोशीले भन्नुभयो, “सिँचाइको भरपर्दो व्यवस्थाका लागि ठूलो सिँचाइ आयोजना ल्याउन जरुरी भइसकेको छ ।” मनसुनी वर्षा सुरु भएपछि रोपाइँ गर्दा धानको उत्पादन र उत्पादकत्व वृद्धि हुने कृषि प्राविधिक बताउँछन् । तर आजसम्म प्रदेशमा ठूलो मनसुनी वर्षा हुन सकिरहेको छैन ।

यस वर्ष मनसुन जेठ २२ गते पूर्वी नेपाल प्रवेश गरेको बताइए पनि सुदूरपश्चिममा मनसुन सक्रिय हुनसकिरहेको छैन । गएको एक महिनायता यो प्रदेशमा अन्य प्रदेशहरूको तुलनामा निकै कम वर्षा भएको अनुमान छ ।  मनसुनी वर्षा भएपछि रोपाइँ गरौँला भन्ने आसमा बसेका सुदूरपश्चिम प्रदेशका किसानले आज वर्षा भएपछि भने केही राहत महसुस गरेका छन् ।

भूमिगत र सतह सिँचाइको पानीको सहायतामा रोपाइँ गरिएको खेतको बाली सप्रिन आकाशको पानी आवश्यक पर्ने किसानको अनुभव छ । एक लाख ८१ हजार ६०४ हेक्टर क्षेत्रफलको जग्गामा धान रोपाइँ हुने सुदूरपश्चिम प्रदेशको कैलाली जिल्लामा ७१ हजार ७०० हेक्टर र कञ्चनपुरमा ४७ हजार ५०० हेक्टर जग्गामा धान रोपाइँ हुने गरेको छ । पहाडी क्षेत्रका बाँकी सात जिल्लामा ६२ हजार४०४ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ ।

अधिकांश जग्गामा आकाशको पानीको भरमा रोपाइँ गर्ने गरिन्छ । प्रदेशमा ७३ हजार ६१७ हेक्टर जग्गामा वर्षभपरि सिँचाइ हुने गरेकामा ३६ हजार ४८३ हेक्टर जग्गामा आंशिक सिँचाइको सुविधा रहेको तथ्याङ्क क्षेत्रीय कृषि विकास निर्देशनालयसँग छ । धान बढी उत्पादन हुने कैलाली र कञ्चनपुरबाट पहाडी जिल्लामा धान आपूर्ति हुन्छ ।

यो प्रदेशमा धानखेती गरिने जग्गामध्ये ५१ प्रतिशत खेतमा सिँचाइ सुविधा भए पनि बाँकी जग्गामा यसको पर्याप्त सुविधा छैन । रासायनिक मल डिएपीको अभावले समस्या झेलिरहेका किसानलाई वर्षा हुन नसक्दा समयमै रोपाइँ गर्न नसकिने अर्को समस्या थपिएको छ ।

रोपाइँ गरेकै दिन प्रयोग गर्नुपर्ने रासायनिक मलको अभाव हुँदा यसपालि सीमापारि भारतीय क्षेत्रबाट लुुकिछिपीरूपमा कम गुणस्तरको रासायनिक मल भित्र्याएर रोपाइँ गर्नुपर्ने वाध्यता किसानको छ । “सरकारले कृषिलाई प्राथमिकतामा राखेको भन्ने सुन्दा खुसी लागेको थियो”, कैलालीका कृषक मीनराज बोहराले भन्नुभयो, “तर चाहिने मात्रामा डिएपी मल कहिल्यै पाइँदैन, यसपालि इन्द्र भगवान्ले पनि समयमै वर्षा गराएनन् ।”

धानको ब्याड तयार भइसकेको भए पनि आफूहरु वर्षा होला र रोपाइँ गरौँला भनेर पर्खिबसेको उहाँले बताउनुभयो । पहाडी क्षेत्रका जिल्लामा जेठ १५ देखि असार १५ सम्म र तराईका जिल्लामा असार १ देखि १५ गतेसम्मको समयलाई रोपाइँका लागि उपयुक्त समय मानिन्छ । ढिलो गरी रोपाइँ गरिएको खेतको बालीमा रोग किराको समस्या देखा पर्न सक्ने कृषि प्राविधिकको भनाइ छ ।

बौनिया । कैलालीको बर्दगोरिया गाउँपालिकामा यसवर्ष पनि धान दिवस मनाइने भएको छ । पालिकाको कृषि विकास शाखाको आयोजनामा यहि असार १५ गते धान दिवस मनाइने भएको हो । सरकारले वि.सं.२०६१ मंसीर २९ गते मन्त्रीस्तरीय निर्णय गरी २०६२ साल असार १५ गतेदेखि राष्ट्रिय धान दिवस मनाउन थालिएको हो ।

यसपालिको धान दिवसको नारा “धानबालीमा जैविक विविधताको उपयोग, आयात प्रतिस्थापनमा सहयोग” रहेको छ । शाखा प्रमुख झङ्कर बहादुर रावतका अनुसार राष्ट्रिय धान दिवश मनाउने सरकारको कार्यक्रमअनुसार बर्दगोरियामा पनि  असार पन्ध्रको दिन स्थानीय किसानको माझमा कार्यक्रमसहित दिवस मनाउने, दही च्यूरा खाने ,स्थानीय किसानलाई सम्मान गर्ने कार्यक्रम छ ।

दिवसका अवसरमा वडा नम्बर १ स्थित त्रिपुरा सुन्दरी कृषि फार्ममा विशेष कार्यक्रमको आयोजना हुनेछ । कार्यक्रममा स्थानीय किसान, पालिकाका कर्मचारी ,विषयगत शाखा प्रमुख ,सबै जनप्रतिनिधिको उपस्थिति रहनेछ । यहाँको ३ हजार ३ सय ४४ विगाहा क्षेत्रफल मध्य २५ सय विगाहमा किसानले धान खेती गर्दै आएका छ्न । पालिकाले वडा नम्बर २ लाई मुख्यगरि धानखेतीको लागि पकेट क्षेत्र निर्धारण गरेको छ।

असार १५ को दिनलाई रोपाई महोत्सवका रूपमा समेत मनाउने गरिन्छ । मानो रोपेर मुरी फलाउने दिनका रूपमा रूपमा यस दिन अधिकांस स्थानमा रोपाई गरी धान दिवस मनाउने गरिन्छ ।

खेतमा रोपाई गरी दही चिउरा खाने भएकाले यस दिनलाई दही चिउरा खाने दिनका रूपमा समेत लिने गरिन्छ । वर्षामा हिलाम्य भएको शरीरमा उर्जा दिने भएकाले दही च्युरा खाने चलन रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।